Qanunda Qəza komissarı – ifadəsi varmı ?

“Qəza-komissarı” – vəzifəsi ilə bağlı yazının meydana gəlməsi təsadüfi deyil: Son zamanlar bir sıra sığorta şirkətlərinin imtina hallarında qəza komissarlarının müvafiq araşdırma aparması və yekunda onların gəldiyi qənaətdən sonra “İmtina” məktublarının çoxalması səbəbindən olmuşdur.  (https://www.facebook.com/groups/966995513368406/  )

Qeyd etmək istərdim ki, hazırda avtonəqliyyat hadisəsi zamanı hadisəni araşdırmaq vəzifəsi “Azərbaycan Respublikası Daxili İşlər Nazirliyinin müvafiq strukturlarına –Dövlət Yol Polisinə və təhqiqat-istintaq orqanlarına” və Əmlak hadisələri üzrə isə “Fövqəladə Hallar Nazirliyinin İstintaq  orqanına” həvalə edilmişdir.

Ölkəmizdə "Sığorta fəaliyyəti haqqında" qanunun 5-ci maddəsində  Sığorta sistemi və sığorta bazarının iştirakçılarının siyahısını vermişlər:

 5.1. Sığorta sistemi sığorta bazarının iştirakçılarından və maliyyə bazarlarına nəzarət orqanından ibarətdir.

 5.2. Sığortaçılar, təkrarsığortaçılar, sığorta vasitəçiləri, aktuarilər, müstəqil auditorlar, müstəqil ekspertlər və sığorta sahəsində yardımçı fəaliyyət göstərən hüquqi şəxslər sığorta bazarının peşəkar iştirakçılarıdır.

5.3. Sığortalılar, sığorta olunanlar və faydalanan şəxslər sığorta bazarının digər iştirakçılarıdır.

Göstərilən maddədən aydın olur ki, “Qəza komissarı” ifadəsi qanunda  ümumiyyətlə açıqlaması verilməyən əcnəbi bir termindir. Yəni bu ifadə Rusiyada “avarinnıy komissar” ifadəsinin azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş və sığorta şirkətlərinin vətəndaşa təzyiq vasitəsi kimi təqdim etdikləri bir anlayışdır.

Sığorta fəaliyyəti haqqında qanunun 5.2-ci maddəsində  “müstəqil ekspertlər və sığorta sahəsində yardımçı fəaliyyət göstərən hüquqi şəxslər sığorta bazarının peşəkar iştirakçıları”- Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatasının saytında yerləşdirilmişdir. (https://www.fimsa.az/az/registry-insuarance) . Digər məsələlərlə bağlı sığorta şirkətlərinin vətəndaşı sorğu sual etmək, izahat yazdırmaq kimi əlavə vətəndaş süründürməçiliyi etməsi qanunun pozulması deməkdir. Əgər sığorta şirkəti hansısa hadisədən şübhələnərsə qanunda birbaşa göstərildiyi kimi müstəqil ekspertə və sığorta bazarının peşəkar iştirakçılarına müraciət etməlidir. Həmin şəxslər konkret olaraq hər hansı sığorta şirkətin əməkdaşı və ya vəzifəli şəxsi olmamalıdır. Bu konsepsiya vətəndaşla sığorta şirkəti arasındakı “ədalətli orta”-nı tapmağa kömək etməlidir. Əgər vəzifəli şəxs həmin şirkətin əməkdaşıdırsa və oradan aylıq məvacib alırsa o deməkdir ki, burada həmin şəxs tərəfdir. Onların topladığı sübut qeyri-qanunidir və şübhəlidir.  Qanun yuxarıda sadaladıqlarımı deyir.

Sığorta şirkətləri necə edir?

Görünən reallıq tamamilə başqadır. Sığorta şirkətləri əlavə bir vəzifə-ştat açmışlar və adını “qəza komissarı və.s” adlandıraraq şirkətin mənafeyi lehinə informasiyaların yığılması və lazım gələrsə bu informasiyaya əsaslanaraq “imtina halı” yaratmaqdan ibarətdir. Konkret olaraq hazırda sığorta şirkətlərinin  DYP-nin qəbul etdiyi “İnzibati protokolu-qərarı” mübahisələndirə bilməmələri onları çıxılmaz vəziyyətə salmışdır. Onlar isə öz növbələrində hərəkətlərinə “qanuni”donu geydirərək özlərini xilas etməyə çalışırlar.

Məsələnin həll yolu varmı?

Bu məsələnin həll yolu əlbəttə ki var bunlar aşağıdakılardır:

1.Maliyyə Bazarlarına Nəzarət Palatası təcili bu halla bağlı sığorta şirkətlərinə bu vəzifələrin ləğv olunması tələbini qoymalıdır.

2.Sığorta fəaliyyəti haqqında qanunun 5.2-ci maddəsində  “müstəqil ekspertlər və sığorta sahəsində yardımçı fəaliyyət göstərən hüquqi şəxslər sığorta bazarının peşəkar iştirakçıları” kateqoriyasından olan şəxsləri sığorta şirkətləri ilə qarşılıqlı fəaliyyətə cəlb etməli, bir sözlə  sığorta şərkətlərinə qanun çərçivəsində hərəkət etməyi ciddi tapşırmalı və buna nəzarət etməlidir.

Qeyd etmək istərdim ki, 2011-ci ilə qədər qəza hallarına çıxışı edən sığorta sahəsində yardımçı fəaliyyət göstərən  hüquqi şəxslər fəaliyyət göstərmişlər. Nədənsə bir müddət sonra həmin işləri sığorta şirkətinin əməkdaşları görməyə başlamışlar. Həmin dövrdə bir müddət sığortanın mənafelərinə toxunduğu halda  sığorta şirkəti də “İnzibati protokoldan şikayət verə bilirdi”. Lakin 2016-cı ilin noyabr ında  Azərbaycan Respublikası İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 128.1-ci maddəsinin(tərəflər anlayışının) şərh edilməsinə dair Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun Qərarında qeyd olundu ki, sığorta şirkətləri günahı mübahisələndirə bilməzlər.

Müəllif: İlkin İbrahimov